Y GORTHWR NORMANAIDD

Mae’n siŵr mai’r nodwedd amlycaf yng Nghastell Caerdydd yw’r Gorthwr deuddeg ochr trawiadol, yr enghraifft orau yng Nghymru. Gelwir y math hwn yn gorthwr ‘cragen’ oherwydd bod ei waliau allanol yn darparu cragen amddiffynnol ar gyfer adeiladau llai y tu mewn.

Adeiladwyd y Gorthwr yng ngharreg yn gynnar yn y 12fed Ganrif gan Robert Consul, Iarll Caerloyw, i gymryd lle amddiffynfeydd pren Robert Fitzhamon, Arglwydd Normanaidd Morgannwg. Am wyth mlynedd bu’n garcharor Dug Robert o Normandi, mab hynaf William y Gorchfygwr, hyd ei farwolaeth yn 1134 yn 80 mlwydd oed.

Ymhlith yr ychwanegiadau a wnaed yn y 13eg a’r 14eg ganrif roedd porthdy gyda grisiau carreg yn arwain at y bont garreg a ddisodlodd y bont godi bren ar draws y ffos. Symudwyd y porthdy yn ddiweddarach yn ystod y gwaith tirlunio yn y 18fed ganrif.

Ar ôl bron i 1000 o flynyddoedd, mae’r Gorthwr yn dal i reoli ardal fewnol y castell ac mae’n olygfa drawiadol wrth dod i mewn i’r tiroedd.

Mae’r mwnt (neu’r twmpath) artiffisial y mae’r gorthwr wedi’i adeiladu arno yn 10.67m (dros 35 troedfedd) o uchder gyda chopa 33m mewn diamedr. O ben y Gorthwr mae’r golygfeydd panoramig o’r ddinas yn syfrdanol ac i’r gogledd gallwch weld cyn belled â Chastell Coch.

Mae tua 50 o risiau carreg serth yn arwain at fynedfa’r Gorthwr a grisiau pellach i gyrraedd y llwyfan gwylio, ond mae’n werth yr ymdrech!

Sylwer efallai na fydd y risiau hyn yn addas ar gyfer pob ymwelydd ac efallai y bydd angen cau’r Gorthwr yn ystod tywydd garw.